گاوخونی بیابان می‌شود

 آنچه در پی می‌آید گزارشی است در همین باره که از سایت خبرگزاری دانشجویان ایران (منطقه اصفهان) برگرفته شده است.
هرچه چشم می‌دوزی تنها کویر است و در وسعت‌اش دیگر نه از آن صفای آبی رودخانه خبری است و نه از سبزی گیاهان و پرواز خوش آهنگ فلامینگوها. گ

گاوخونی سال‌هاست که در فراغ قطره‌های زاینده رود خون دل می‌خورد و ذره‌ذره خاک می‌شود و تنها نقاشی کودکان از فلامینگوها را برخاک خود نظاره‌گر است. تالاب گاوخونی در 140کیلومتری جنوب شرقی اصفهان و در انتهایی‌ترین حوضه آبریز زاینده رود در 25کیلومتری شهر ورزنه با وسعتی بالغ بر 3616کیلومتر مربع واقع شده است. این تالاب یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های تالابی کشور محسوب می‌شود و در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. گاوخونی به‌دلیل دوربودن از اصفهان دارای یک طبیعت بکر گیاهی و جانوری بود، اما در دهه اخیر و همزمان با کاهش حجم آب زاینده رود (به‌دلیل محروم شدن از حقابه‌اش) تنها آب‌باریکه‌ای همراه با زهاب‌های صنعتی و کشاورزی از آن باقی مانده است.

شرق اصفهان که خود یک منطقه کویری محسوب می‌شود سال‌ها به برکت برخورداری از طبیعت تالاب گاوخونی از بلایای بسیاری محفوظ مانده بود اما به گفته کارشناسان با خشکی تالاب، خطر حرکت تپه‌های ماسه‌ای به سوی تالاب که در غرب گاوخونی واقع شده است، این نگین انگشتری اصفهان و شهرهای اطراف آن را در سال‌های نه‌چندان دور تهدید می‌کند.

گاوخونی به‌تدریج به کویر سگزی می‌پیوندد

یک عضو هیأت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه اصفهان در باره گاوخونی گفت: گاوخونی یکی از تالاب‌های بین‌المللی ایران محسوب می‌شود و روندی که در سال‌های متمادی به دلایل متعدد از جمله عوامل انسانی، احداث سازه‌های آبی، تغییر کاربری اراضی و... طی کرده، روندی نزولی بوده است.

عبدالله سیف افزود: شرق اصفهان در یک منطقه کویری واقع شده که بارش باران در آن اندک و تبخیر آب بسیار بالاست و حیات آن وابسته به بیلان بارش و بیلان ورودی رودخانه زاینده‌رود است. به گفته وی، گاوخونی نیز که در شرق اصفهان واقع شده با شرایط موجود مستعد بیابانزایی است و اگر حداقل آب رودخانه به آن نرسد، این بیابانزایی تشدید می‌شود.

این استاد جغرافیا بیان داشت: مشکل گاوخونی تنها تأمین حقابه نبوده و نیست زیرا در سال‌هایی که زاینده‌ر‌ود آب داشت، مقدار آبی که به تالاب می‌رسید هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی و به‌دلیل همراه‌بودن با املاح صنعتی، کشاورزی و... قابلیت استفاده نداشت.

سیف تصریح کرد: با توجه به واقع شدن تپه‌های ماسه‌ای در نیمه غربی تالاب با خشک شدن گاوخونی این تپه‌ها به سمت تالاب حرکت می‌کنند و تالاب هم جولانگاه تپه‌های ماسه‌ای می‌شود و تشدید عملکرد سیستم‌های فرسایشی به‌ویژه باد، قلمرو گاوخونی را به لحاظ ژئومورفولوژی تهدید می‌کند و سیمای ظاهری تالاب نیز از بین می‌رود و به‌تدریج به کویر سگزی وصل می‌شود.
وی ادامه داد: اگر روند گاوخونی همچنان نزولی باشد در آینده‌ای نه چندان دور توفان‌های ماسه‌ای به سوی گاوخونی حرکت کرده و تأثیرات بیابانزایی به اصفهان که مرکز ثقل زاینده‌رود است، بازمی‌گردد.

این دکترای ژئومورفولوژی بیان داشت: غبارها تنها از ناحیه بین‌النهرین و عراق نیست، بلکه از شرق اصفهان نیز شهر را تهدید می‌کند و این روند در بلندمدت شهرهای نیمه شرقی استان از جمله ورزنه، محمدآباد، اصفهان و... را تهدید می‌کند.
وی گفت: از آنجایی که سالیان متمادی به طول می‌انجامد تا گونه‌های جانوری، گیاهی و چرخه غذایی یک اکوسیستم شکل گیرد اگر با تاخیر حقابه تالاب تأمین شود، مدت زمانی طول می‌کشد تا شرایط به ثبات قبلی بازگردد.

میزان گرد‌وغبار در شرق اصفهان افزایش یافته است

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان در این باره گفت: مطالعات لازم برای تأمین حقابه تالاب گاوخونی توسط یک مشاور انجام و به شرکت آب منطقه‌ای ابلاغ و نیاز آبی تالاب در ماه‌های مختلف مشخص شده است.

احمدرضا لاهیجان‌زاده، افزود: تا امروز میزان حجم آب پشت سد 340‌میلیون مترمکعب بیشتر نیست درحالی‌که در سال‌های پرآبی میانگین آب در ماه‌های فروردین و اردیبهشت‌ 800‌میلیون مترمکعب بوده است.

وی گفت: درگذشته حقابه‌ها به صنعت، کشاورزی، شرب و حقابه محیط‌زیست تقسیم می‌شد که حقابه محیط‌زیست، مقدار آبی که باید برای حیات رودخانه باشد تعریف شده بود، اما اکنون شرکت آب منطقه‌ای حقابه تالاب را نیز در مطالعات خود گنجانده است؛ البته به شرطی که آب پشت سد موجود باشد.

در مطالعات انجام شده حداقل حقابه تقریبا 60میلیون مترمکعب و حداکثر تقریبا 140میلیون مترمکعب تعیین شده است.
لاهیجان‌زاده در ادامه یادآور شد: درگذشته به‌دلیل رواج کشاورزی در شرق اصفهان عرصه‌های زیرکشت سبز بود و رطوبت موجود اجازه گردوغبار نمی‌داد اما به‌تدریج چون کشاورزی در شرق متوقف شده و آبی در رودخانه نیست میزان ذرات گردوغبار افزایش یافته و موجب آلودگی هوا شده است.

وی تصریح کرد: اکنون محدوده خشک رودخانه که نزدیک به 120کیلومتر است به تالاب وصل شده و عرصه گسترده‌ای را ایجاد کرده و موجب بیابانزایی شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان همچنین با اشاره به محیط طبیعی تالاب گفت: در تالاب همیشه شاهد مهاجرت زمستانه پرندگان در عرصه 45‌هزار هکتاری تالاب بوده‌ایم که به‌مدت 5 ماه میهمان ما بوده‌اند، اما دیگر خبری از مهاجرت پرندگان به این منطقه نیست.